Den lange, skjøre livskvelden

KOMMENTAR: 85–90 prosent av alle sjukeheimspasientar vil i nær framtid vera demente. Korleis skal vi gi alle desse trygge og verdige dagar?

Denne artikkelen er over fem år gammel

Kommentar

Dette er en kommentar. Kommentarer skrives av Aftenbladets kommentatorer, redaktører og gjestekommentatorer, og gir uttrykk for deres egne meninger og analyser.

I 2015 var 78.000 nordmenn demente. Det kostar samfunnet meir enn hjartesjukdom, kreft, diabetes og kols til saman. For diagnosen er langvarig, og pasientane treng mye hjelp. 32.000 årsverk går med, blant desse er ein tredel av alle årsverk innan helse og omsorg. Det tar i gjennomsnitt tre år frå dei første symptoma blir tydelege og til diagnosen blir gitt. Tre år etter diagnosen er halvparten på sjukeheim. Og i tida før har pårørande, ofte ein ikkje heilt ung og sterk ektefelle, brukt eit årsverk bare på omsorg.

Les også

Ny rapport: Demens sprenger budsjettene

I 2030 reknar ein med at 112.000 av oss er demente. Skal vi ha like mange på sjukeheim då som nå, må ein opp frå 28.000 plassar nasjonalt til 40.000.

Kåre Reiten (H) er leiar i levekårstyret i Stavanger og fastlege. Han vil tenkja nytt rundt demensomsorg. Han, og fleirtalet i levekårstyret, vil byggja ein demenslandsby. Der kan ein på mange måtar få fortsetja dagleglivet sitt. Gå ut, handla, ta ein kaffi, mata hønene. Om ein nå ser på hønemating som daglegdags eller ikkje. Dei tilsette vil bli gitt den opplæringa dei treng for å kunna jobba i landsbyen.

For vi kan ikkje bare byggja sjukeheim på sjukeheim, meiner han.

Nei. Sannsynlegvis må vi tenkja annleis. Sannsynlegvis må ein finna måtar der fleire kan bu lenger heime, utan å slita ut pårørande. Og utan sjølv å mista all verdigheit.

Les også

Demente får egen «landsby» i Stavanger

Dei sjukaste

Men når tala blir så høge, er det realistisk å tenkja seg at det er dei aller sjukaste som må få sjukeheimsplassane. Dei som er inne i dei siste fasane i ein lang livskveld, ein livskveld ingen ønskjer skal bli utrygg.

Er ein demenslandsby rette måten å tenkja nytt på?

Stavanger har rundt 1000 sjukeheimsplassar i dag. Ombygginga av Ramsvigtunet til ein demenslandsby vil gi rundt 40 nye plassar. I tillegg finst det planar om ein ny sjukeheim om 7–8 år.

Stavanger bruker litt meir ressursar på sjukeheimar enn andre storbyar, og pasientane er litt mindre pleietrengjande. Kommunen har planar for stadig opplæring av dei som jobbar der, på ulike nivå, og seier sjølv dei legg vekt på godt leiarskap, og på at alle avvik skal meldast, for å kunna få til forbetring.

Demente treng at andre forstår, og at andre er vennlege. Dei treng korte setningar og ikkje for vanskelege ord, dei treng å bli møtt av nokon som har kunnskap nok til å finna vegar inn til dei, så lenge som muleg, også etter at språket ikkje lenger seier det den demente kanskje vil.

Les også

Ordkrig om nye sykehjem i Stavanger

På den andre sida av bordet

I mange av dei viktigaste tenestene det offentlege yter for oss, kjenner ein seg heilt prisgitt den ein står overfor. Du treng barnehagen din, det er ikkje sikkert du bare kan bytta den ut med ein annan. Du vil dei skal ta vare på barna dine. Du vil at lærarane på skulen skal sjå og møta barna dine. Du vil at legane på legevakta skal konsentrera seg heilt og fullt om den i familien som er sjuk, når du først kjem inn. Ein klagar ikkje då.

Og aller høgast oppe på denne såre skalaen er møte med sjukehus og sjukeheimar. Når ei som står deg nært ikkje lenger kan klara seg sjølv. Når ein ser livet langsomt forlata den ein alltid har kjent. Når demensen tar tak og gjer det kjente ukjent, for henne og for deg. Når sinne og fortviling og avmakt og kjærleik går hand i hand og riv og slit i kvarandre. Når den ein står nært ikkje lenger kan ta vare på sin eigen verdigheit, i det alle veit er ei avslutning av livet, men ingen heilt veit kor lang vil bli.

Då er det ikkje lett å ropa høgt om manglar. For dagane er såre nok. Og når ein fortvilar, er det ikkje lett å vita om ein fortvilar over det som manglar, eller over det uunngåelege i situasjonen, som ingen kompetanse kan ta vekk.

Dei som styrer alt dette, må aldri gløyma kor sårt prisgitte pasientar og pårørande er i møte med dei. Dei kan aldri ta for gitt at dei verkeleg veit korleis det kjennes for den som tar i mot.

Er dette rett veg?

Vil det i det heile tatt vera muleg for kommunen å tilby såpass friske folk som ein demenslandsby synes å vera lagt opp til, ein kommunal plass? Må ikkje alle dei andre, sjukare, med utslitte pårørande, få alt som er av plassar?

Folk er alltid viktigare enn fasilitetar. Og jo mindre du kan klara sjølv, jo viktigare er folka som skal klara ting for deg.

Sjølv har eg som pårørande opplevd korleis ein jobbar med lindrande pleie for alvorleg sjuke kreftpasientar. Då handlar alt om trygge og verdige dagar, heilt inn i døden. Mens fleire og fleire funksjonar sviktar, med veldig ulike forløp, med rolige pasientar, med engstelege, redde, og smerteridde pasientar.

Er det ikkje slik omsorg dei fleste demente på ein sjukeheim vil trengja? På ein annan måte, i ein annan rytme, over lengre tid?

«Jeg fikk frysninger da jeg leste om at deler av Ramsvigtunet skal ofres for en demenslandsby. Hva vet egentlig levekår i Stavanger kommune om demens?» spurte pensjonert sjukepleier Liv Evje i eit innlegg i Aftenbladet.

Ikkje mange frå dei pårørande si side tar ordet offentleg. Som med mi eiga, vesle erfaring veit ein at dette er jo bare slik eg opplevde det, bare eit brotstykke av det store bildet.

Difor vil eg gjerne høyra meir om dette. Korleis vil kommunen snu seg for å ta vare på dei sjukaste demente når desse blir fleire og fleire?

Korleis kan de gi dei trygge og verdige dagar gjennom ein skjør og lang livskveld?

Vi lurer på det, vi som er prisgitte løysingane de veljer.